ETKİN PİŞMANLIK NEDİR ?

ETKİN PİŞMANLIK

Etkin pişmanlık, ceza hukuku uygulamaları içerisinde sanığın cezai sorumluluğunu azaltabilecek önemli bir kavramdır. Suçun işlenmesinden sonra failin pişmanlık duyarak çeşitli iyileştirici adımlar atması durumunda, kanun koyucu bu davranışı ödüllendirmekte ve bazı şartların gerçekleşmesi halinde cezada indirim yapılmasını veya cezasızlık sağlanmasını öngörmektedir. Bu yazıda “Etkin Pişmanlık Nedir?”, “Etkin pişmanlık hangi durumlarda uygulanır?” ve “Hangi suçlarda geçerlidir?” gibi sorulara kapsamlı bir şekilde değineceğiz.

ETKİN PİŞMANLIK NEDİR?

Neticesi bakımından suçlarda, failin işlediği eylemin sonuçlarını kendi iradesiyle ortadan kaldırması halinde bu durum “etkin pişmanlık” olarak adlandırılır. Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesinde düzenlenen bu müessese, suç tamamlandıktan sonra failin pişmanlık gösterebileceği kabul edilmiştir. İlgili maddeye göre, “Suç tamamlandıktan sonra kişi pişmanlık gösterebilir. Bu durumda, işlenmiş ve tamamlanmış bir suçun artık yok sayılması söz konusu olamaz; ancak faile ait pişmanlık davranışıyla, ortaya çıkan haksızlık sonuçları mümkün mertebe giderilebilir.”

Bu doğrultuda etkin pişmanlık; hırsızlık, mala zarar verme, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma gibi bazı suçlarda cezada indirime sebep olan şahsi bir neden olarak değerlendirilmektedir. Bazı suç tiplerinde ise indirimin dışında doğrudan cezasızlık sonucunu doğurabilir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 184/5. maddesi bu duruma örnek teşkil etmektedir.

Etkin pişmanlık söz konusu olduğunda, suçun hukuka aykırılığı ortadan kalkmaz. Bu nedenle yargılamada beraat kararı değil, ceza verilmesine yer olmadığına dair karar verilir. Ancak bu sonucun doğması için, etkin pişmanlık halinin yalnızca cezayı hafifleten bir neden değil, aynı zamanda cezayı tamamen ortadan kaldıran kişisel bir neden olarak kanunda öngörülmüş olması gerekir.

Öte yandan, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 171. maddesi uyarınca; etkin pişmanlık şartlarının henüz soruşturma aşamasında gerçekleşmesi halinde, Cumhuriyet Savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilebilir.

Etkin Pişmanlık Türleri

Etkin pişmanlık, ceza hukukunda farklı biçimlerde karşımıza çıkar ve her biri, belirli koşullar altında failin daha az ceza almasına ya da hiç ceza almamasına olanak tanır. Bu türlerin doğru şekilde anlaşılması, uygulamada önemli avantajlar sağlar. Aşağıda, genel kabul görmüş etkin pişmanlık türleri özetlenmiştir:

1. Ceza İnfazında Etkin Pişmanlık

Bu türde fail, işlediği suçun ardından pişmanlık duyarak suçun doğurduğu zararları telafi etme yoluna gider. Suç sabit olsa bile, mağdurun zararını gidermeye yönelik davranışlar, failin cezasında indirim ya da kaldırılma sonucu doğurabilir. Örneğin:

• Mağdura maddi/manevi tazminat ödenmesi
• Suçun sonuçlarının mümkün olduğunca giderilmesi

2. Suçun İtirafı ve Yetkililerle İşbirliği

Fail, işlediği suçu gönüllü bir şekilde yetkili makamlara bildirerek soruşturmanın ilerletilmesine yardımcı olması halinde, etkin pişmanlıktan yararlanması mümkündür. Bu durum, özellikle örgütlü suçlarla mücadelede önemlidir. Değerlendirme kriterleri şunlardır:

• Suçun ağırlığı
• Verilen bilginin doğruluk ve değeri
• Suç örgütlerinin çökertilmesine katkı

3. Geçmiş Suçların İfşası

Failin, geçmişte işlediği ancak ortaya çıkmamış suçları kendiliğinden açıklaması da etkin pişmanlık kapsamında değerlendirilir. Bu husus özellikle başka suçların aydınlatılmasına katkı sunuyorsa dikkate alınır. Örnek:

• Uzun süre önce işlenmiş suçların gönüllü ifşası
• Başka suçlarla ilgili bilgi verme yoluyla katkı sağlama

4. Rehabilitasyon ve İyileşme Süreci

Suç işleyen kişinin, sonraki süreçte topluma yeniden kazandırılması amacıyla tedavi ve uyum programlarına katılması, cezai anlamda olumlu değerlendirilir. Özellikle bağımlılık, cinsel suçlar veya sosyal uyumsuzluk gibi durumlarda, failin aktif iyileşme çabası cezada indirime yol açabilir.

5. Anlaşma ve Pazarlık Mekanizmaları

Ceza muhakemesi sistemlerinde uygulanan uzlaşma, etkin pişmanlıkla paralel işleyen bir başka yöntemdir. Fail, bilgi paylaşımı ya da zararın giderilmesi yoluyla mağdurla anlaşma sağlarsa, daha hafif bir cezaya mahkûm edilebilir.

• Pişmanlık beyanı
• Somut işbirliği ve bilgi paylaşımı

Etkin Pişmanlık Süreci

Etkin pişmanlık, failin işlediği suçun ardından duyduğu pişmanlıkla, suçun sebep verdiği olumsuz hususları gidermeye yönelik eylemler ortaya koyduğu süreçtir. Ceza hukukunda failin kendi iradesiyle bu süreci başlatması, ceza miktarını düşürebilecek ya da tamamen ortadan kaldırabilecek önemli bir mekanizmadır.

Etkin Pişmanlık Sürecinin Aşamaları

1. Suçun İşlenmesi: Fail tarafından suç teşkil eden eylemin gerçekleştirilmesiyle süreç başlar.
2. Pişmanlık Duygusu: Fail, eylemin yanlışlığını kavrayarak içten bir pişmanlık hisseder.
3. Telafi Edici Eylemler:
   • Maddi veya manevi zararın giderilmesi
   • Mağdura destek sunulması
   • Yetkililere bilgi verilerek suçun aydınlatılmasına katkı sağlanması
4. Yargı Mercilerine Başvuru: Fail, pişmanlık nedeniyle adli makamlara başvurarak bu sürece dâhil olmayı talep eder.
5. Hukuki Sürecin Takibi: Başvuru sonrası süreç, delillerin sunulması ve hukuki belgelerin tamamlanması ile devam eder. Avukatın desteği burada belirleyicidir.

Etkin Pişmanlık Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Zamanlama: Suçtan hemen sonra başvurulması, etkin pişmanlık açısından önemlidir.
• Belgelendirme: Yapılan eylemlerin ispatlanabilir olması gerekir.
• Hukuki Destek: Uzman bir hukukçudan danışmanlık alınması, sürecin başarısını artırır.

Etkin Pişmanlık Nasıl Uygulanır?

Etkin pişmanlığın uygulanabilmesi için belirli adımların izlenmesi gerekir:

1. Pişmanlık Duygusunun Oluşması: Failin suçun sonuçlarını kavrayarak samimi şekilde pişmanlık duyması gerekir.
2. Suçun Yetkililere Bildirilmesi: Suçun ya da suçluların ifşası, etkin pişmanlığın en temel adımlarından biridir.
3. Zararın Tazmini: Mağdura ya da kamuya verilen zarar, maddi ya da manevi olarak telafi edilmelidir.
4. Rehabilitasyon: Suçun tekrarını önlemeye yönelik psikolojik ve sosyal destek alınması, olumlu bir unsur olarak değerlendirilir.
5. Yargı Başvurusu: Fail, mahkemeye başvurarak pişmanlık beyanında bulunabilir.
6. Alternatif Yaptırımlar: Mahkeme, pişmanlık halini dikkate alarak ceza yerine denetimli serbestlik gibi seçenekleri değerlendirebilir.
7. Avukat Desteği: Hukuki sürecin usule uygun işlemesi açısından, alanında uzman bir avukattan yardım alınması önemlidir.

ETKİN PİŞMANLIK KOŞULLARI

Ortak Temel Şartlar:

1. Suç tamamlanmış olmalı
2. Pişmanlık failin serbest iradesiyle gerçekleşmeli
3. Suçun sonuçları ortadan kaldırılmalı (Zararın giderilmesi, suç ortaklarının ifşası gibi)
4. Zamanlama önemli – Soruşturma veya kovuşturma aşamasına göre indirimin miktarı değişir

UYGULAMA ALANLARI VE DETAYLI AÇIKLAMA

4.1. TCK 168 – Malvarlığına Karşı Suçlarda Etkin Pişmanlık

Kapsam:

• Hırsızlık
• Dolandırıcılık
• Güveni kötüye kullanma
• Mala zarar verme
• Karşılıksız yararlanma

Uygulama Şekli:

• Soruşturma aşamasında pişmanlık: Cezadan 2/3 oranına kadar indirim
• Kovuşturma (dava süreci) sırasında pişmanlık: 1/2 oranına kadar indirim
• Zararın tamamen giderilmesi gerekir
• Zararın kısmen giderilmesi halinde mağdurun rıza göstermesi şarttır

Örnek:

Sanık, dolandırıcılıkla elde ettiği parayı mağdura iade eder ve mahkeme sürecinde özür dilemiş, zarar tamamen tazmin edilmiştir. Bu durumda cezasında %50 ila %66 arasında indirim uygulanabilir.

4.2. TCK 192 – Uyuşturucu Suçlarında Etkin Pişmanlık

Kapsam:

• Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (TCK m.188)
• Kullanmak için uyuşturucu madde bulundurma (TCK m.191)

Şartlar:

• Fail, suçun resmi makamlarca öğrenilmesinden sonra ama mahkeme hüküm vermeden önce,
  ➤ suç ortaklarını, maddeyi temin ettiği kaynakları, taşındığı yerleri bildirirse,
  ➤ bu bilgiler gerçek, doğru ve sonuç doğurucu olursa,
  ➤ cezada indirime gidilir.

Yargıtay Kararı Örneği:

“…Fail, uyuşturucu maddeyi kimden aldığını açıkça belirtmiş, ilgili kişi yakalanmış ve mahkûm edilmiştir. Bu durumda TCK m.192/3 kapsamında etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması gerekir.” (YCGK, 2023/213 E.)

4.3. TCK 221 – Örgüt ve Terör Suçlarında Etkin Pişmanlık

Kapsam:

• Silahlı örgüt üyeliği (TCK 314)
• Terör örgütüne yardım, yataklık

Şartlar:

• Örgüte ilk kez katılmış ancak henüz suç işlememişse → cezasızlık
• Suç işledikten sonra örgütten ayrılmış ve bilgi vermişse → cezada indirim
• Bilgi, örgütün yapısı, mensupları, faaliyetleriyle ilgili gerçek ve etkili olmalıdır

Pratikte Zorluk:

Yargıtay, sadece “pişman oldum” demeyi yeterli görmez. İstihbari nitelikte bilgi, açık kimlik, adres, örgütsel konum gibi detaylar istenir.

Diğer Makalelerimize ulaşmak için tıklayınız.

4.4. VUK 371 – Vergi Suçlarında Etkin Pişmanlık

Vergi mükellefi, vergi kaçırdığını veya beyan etmediğini fark edip kendiliğinden vergi dairesine bildirirse, hakkında:

• cezai işlem uygulanmaz
• Şart: beyan edilen vergi tam olarak ve zamanında ödenmelidir

5. YARGITAY’DAN KRİTİK KRİTERLER

Yargıtay Ceza Genel Kurulu, etkin pişmanlığın geçerli olabilmesi için:

• Bilginin somut ve doğru olması
• Verilen bilginin soruşturmaya katkı sağlaması
• Sanığın suçtan kurtulma amaçlı değil, gerçekten pişman olması
  gerektiğini açıkça belirtmektedir.

Yalan bilgi veren veya suç ortağına isnat atarak “indirim” almaya çalışan sanıkların talepleri reddedilmektedir.

6. UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Zamanlama çok kritik
Soruşturma aşamasında yapılan etkin pişmanlık ile kovuşturmadaki arasında ceza oranları açısından fark vardır.

Zararın tamamen tazmini istenir
Kısmi tazminde mağdurun onayı gerekir

Savunma stratejisi olarak dikkatli kurulmalı
Mahkemeler pişmanlığı takdiri indirimiyle karıştırmaz; etkin pişmanlık ayrı ve somut ispat gerektirir.

7. YARGITAY KARARLARIYLA ETKİN PİŞMANLIK UYGULAMASI

Yargıtay CGK, 2018/345 E., 2019/356 K.

“Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmak isteyen sanığın verdiği bilginin gerçeği yansıtması ve soruşturmayı ilerletecek somut sonuçlar doğurması gerekir. Sanığın verdiği ismin hayali olması veya failin kendini kurtarmaya çalışması, bu düzenlemenin uygulanmasına engeldir.”

Yargıtay 6. CD, 2021/4736 E., 2022/1202 K.

“TCK 192. madde kapsamında etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için sanığın suça karışan diğer şahısların yakalanmasına katkı sunması gereklidir. Sadece ‘kimden aldığımı bilmiyorum’ demek veya şüpheli isimler vermek yeterli değildir.”

Yargıtay 15. CD, 2020/1284 E., 2020/2741 K.

“Dolandırıcılık suçundan yargılanan sanığın, soruşturma aşamasında mağdurun zararını tamamen tazmin ettiği anlaşılmış olup, TCK 168 uyarınca cezasında üçte iki oranında indirim yapılması gerekirken, indirim uygulanmaması isabetsizdir.”

8. SONUÇ

Etkin pişmanlık, ceza hukukunun hem bireyi topluma kazandırmayı hem de adaletin yerine gelmesini hedefleyen en kritik düzenlemelerinden biridir. Suçun işlenmesinden sonra samimi şekilde pişman olan kişilere tanınan bu imkan, bazı suçlarda cezada ciddi indirim sağlarken, bazılarında ise cezanın tamamen ortadan kalkmasına neden olabilir.

Ancak bu kuruma başvuracak kişilerin, sürecin şartlarını ve zamanlamasını çok iyi bilmesi, pişmanlıklarını sözle değil eylemle göstermesi ve mümkünse süreci ceza hukukunda uzman bir avukat aracılığıyla yürütmesi gerekmektedir.

Bu linkten bize ulaşabilirsiniz : https://www.tasci.av.tr/iletisim/