HAKARET SUÇU – TCK 125

Hakaret Suçu Nedir?

Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesi, bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran ifadeleri “hakaret” suçu kapsamında değerlendirir. Bu suç, yalnızca bireyin kişilik haklarını zedelemekle kalmaz, aynı zamanda ceza hukukunun temel prensiplerini ilgilendiren birçok karmaşık hukuki unsuru da beraberinde getirir.

Hakaret suçunun oluşabilmesi için failin ceza ehliyetine sahip olması gereklidir. Ceza ehliiyetini etkileyen akıl hastalığı, yaş küçüklüğü gibi nedenler, sorumluluğu ortadan kaldırabilir. Bununla birlikte, yasama ve diplomatik dokunulmazlığa sahip kişilerin hakaret suçundan dolayı yargılanmaları mümkün olmakla birlikte, cezai yaptırımdan muaf tutulmaları söz konusu olabilir. Bu durum, hukuk devleti ilkeleri ile uluslararası ilişkiler arasında dikkatli bir denge kurulmasını gerektirir.

Basın yoluyla işlenen hakaret suçu, 5187 sayılı Basın Kanunu kapsamında ayrıca düzenlenmiştir. Bu kapsamda eser sahibi, sorumlu müdür ve yayın yönetmeni gibi kişiler bazı durumlarda cezai sorumluluktan kısmen muaf tutulabilir. Bununla birlikte, eser sahibinin belirlenememesi veya ceza ehliyetine sahip olmaması hâlinde cezai sorumluluğun yayıncıya yüklenmesi, Anayasa’nın suç ve cezanın şahsiliği ilkesine aykırılık teşkil edebileceği yönünde doktrinsel tartışmalar bulunmaktadır.

Hukuki açıdan değerlendirildiğinde, hakaret suçunun mağduru herhangi bir gerçek kişi olabilir. Ancak hayatını kaybetmiş kişiler bu suçun doğrudan mağduru kabul edilmez. Buna karşın, bir kimsenin ölümünden sonra onun hatırasına yönelik aşağılayıcı ifadelerde bulunulması, Türk Ceza Kanunu çerçevesinde ayrı bir suç tipi olarak düzenlenmiştir. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e yönelik hakaret fiilleri, 5816 sayılı özel kanunla özel olarak korunmakta ve bu tür eylemler farklı hükümler uyarınca cezalandırılmaktadır.

Genel olarak bakıldığında, TCK’nın 125. maddesi kapsamında hakaret suçu için öngörülen ceza, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası şeklindedir. Uygulanacak ceza miktarı, mahkeme tarafından TCK’nın 61. maddesinde yer alan ölçütler esas alınarak, olayın koşullarına göre belirlenir.

Suçun Unsurları

1. Maddi Unsur

a) Fail

Hakaret suçunun faili, herhangi bir gerçek kişi olabilir. Kanun koyucu, bu suç bakımından fail yönünden özel bir nitelik aramamıştır. Dolayısıyla kadın ya da erkek, ayırt edilmeksizin herkes bu suçun faili olabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, tüzel kişilerin (örneğin şirketler, dernekler, vakıflar) hakaret suçunda fail olarak sorumluluğunun kabul edilmediğidir. Bu bağlamda, tüzel kişilere yalnızca güvenlik tedbirleri uygulanabilir, ceza sorumluluğu doğmaz.

b) Mağdur

TCK m.125’te geçen “bir kimse” ifadesiyle, mağdurun herhangi bir özel niteliğe sahip olması aranmamıştır. Bu çerçevede, her gerçek kişi hakaret suçunun mağduru olma ehliyetine sahiptir. Bununla birlikte, tüzel kişilere yöneltilen hakaret ifadeleri farklı değerlendirme kriterlerine tabi tutulmakta ve somut olayın özellikleri doğrultusunda ayrı şekilde ele alınmaktadır.

c) Fiil

Hakaret suçu, mağdura somut bir fiil veya olgu isnadı yapılması ya da doğrudan sövme yoluyla işlenebilir. TCK 125. madde, bu iki durumu da suçun oluşumu için yeterli kabul etmektedir. İsnat edilen fiil ya da kullanılan ifadeler, mağdurun onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte olmalıdır. Söz konusu fiil veya sözler bu nitelikte değilse, mağdurun yalnızca kendi algısına dayanarak hakaret iddiasında bulunması yeterli değildir.

Bu noktada, her olayın öznel (sübjektif) yönüyle birlikte nesnel (objektif) olarak da değerlendirilmesi gerekir. Mağdurun kişisel hassasiyetleri, bir eylemi otomatik olarak hakaret suçu kapsamına sokmaz.

Ayrıca, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesi uyarınca, mağdurun bulunmadığı bir ortamda gerçekleştirilen hakaretin cezai sorumluluk doğurabilmesi için, eylemin en az üç kişiyle birlikte gerçekleşmesi, yani topluluk içinde icra edilmesi şarttır. Bu hüküm, isnadın mağdura doğrudan ulaşmaması durumunda kamusal etkiyi ön koşul haline getirir.

2. Manevi Unsur

Hakaret suçu, yalnızca kasten işlenebilen bir suçtur. Türk Ceza Kanunu’nda aksi belirtilmediği sürece taksirle işlenmesi mümkün değildir. Dolayısıyla failin, hakaret oluşturan söz ya da davranışları bilerek ve isteyerek gerçekleştirmiş olması gerekir. Failin, mağdurun şeref ve saygınlığını zedelemeyi amaçlamasa dahi bu sonucu öngörerek hareket etmesi de kast kapsamında değerlendirilir.

Hakaret Suçu Nasıl Oluşur?

Hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesinde düzenlenmiş olup bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığını zedeleyici fiil, olgu isnadı veya sövme yoluyla işlenir. Suçun oluşabilmesi için hem maddi unsurun (fiil, fail, mağdur) hem de manevi unsurun (kast) birlikte varlığı aranır. Mağdurun onuruna yapılan saldırının somut ve rencide edici bir nitelik taşıması gerekir; mağdurun sübjektif rahatsızlığı yeterli değildir. Suçun gıyapta işlenmesi hâlinde, en az üç kişiyle ihtilat koşulu aranır.

Hakaret Suçunda Zamanaşımı

Hakaret suçuna ilişkin şikâyet, mağdurun fiili ve faili öğrendiği tarihten itibaren altı ay içerisinde yapılmalıdır (TCK m.73/1). Bu sürenin geçirilmesi durumunda şikâyet hakkı hukuken sona erer. Öte yandan, söz konusu suç için düzenlenen dava zamanaşımı süresi sekiz yıldır (TCK m.66). Zamanaşımı, hakaret fiilinin gerçekleştiği tarihten itibaren işlemeye başlar ve sürenin dolması halinde artık kovuşturma yapılması mümkün olmaz.

Basit ve Nitelikli Hakaret – Cezai Farklar

Basit hakaret, kişiye doğrudan veya dolaylı biçimde yapılan onur kırıcı isnat ya da sövme ile oluşur. Cezası 3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adlî para cezası olarak değişebilmektedir.
Nitelikli hakaret ise aşağıdaki şartlardan biriyle gerçekleştiğinde cezanın alt sınırı yükseltilir:

• Kamu görevlisine görevinden dolayı,
• Dini, siyasi, felsefi inançlara saldırı içermesi,
• Alenen işlenmesi (cezada 1/6 oranında artırım),
• Mağdurun kutsal değerlerine yönelik olması.

Kamu Görevlisine Karşı Hakaret – Yükselen Cezalar

Kamu görevlisine, yürüttüğü kamu göreviyle bağlantılı olarak hakaret edilmesi durumunda, fiil nitelikli hakaret kapsamında değerlendirilir ve bu hâlde cezanın alt sınırı bir yıl hapis olarak belirlenmiştir. Özellikle hakim, savcı, öğretmen, polis, doktor gibi meslek grupları bu kapsamda değerlendirilir. Sağlık personeline hakaret hâlinde ceza ayrıca yarı oranında artırılır (Sağlıkta Şiddet Yasası kapsamında).

Aleni ve Gıyabî Hakaret – Ceza Artırım Zeminleri

Hakaret fiilinin aleni olarak, yani topluluk önünde veya kamuya açık ortamlarda gerçekleştirilmesi durumunda, uygulanacak cezada altıda bir oranında artırım yapılır. Öte yandan, gıyapta gerçekleştirilen hakaret eylemleri, mağdurun hazır bulunmadığı bir ortamda ve en az üç kişinin huzurunda icra edilmişse, cezai sorumluluk doğurabilir. Bu tür durumlar, eylemin toplumsal etki potansiyeliyle doğrudan ilişkilidir.

Karşılıklı Hakaret ve Haksız Tahrik Hükümleri

TCK 129. maddeye göre, tarafların karşılıklı olarak birbirine hakaret etmesi hâlinde mahkeme;

• Her iki tarafı da cezalandırabilir,
• Veya cezada indirime gidebilir,
• Hatta cezadan tamamen vazgeçebilir.
  Ayrıca fail, haksız bir tahrik altında hakaret etmişse, cezasında indirim yapılabilir.

Zincirleme Hakaret Suçları Üzerine Değerlendirme

Hakaret fiilinin, aynı mağdura karşı, farklı zaman dilimlerinde, ancak tek bir suç işleme iradesi doğrultusunda birden fazla kez gerçekleştirilmesi hâlinde, bu durum zincirleme suç kapsamında değerlendirilir (TCK m.43). Bu durumda temel ceza belirlenirken, mahkeme tarafından cezada dörtte bir ile dörtte üç arasında artırım yapılması öngörülür.

Eleştiri mi, Hakaret mi? AİHM Ölçütleri ve Yargısal İçtihatlar

Her sert ifade ya da muhatabı rahatsız eden sözler, otomatik olarak hakaret suçu kapsamında değerlendirilmez. Eleştiri sınırlarının aşılması için ifade özgürlüğünün dışına çıkılması gerekir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatlarına göre;

• Sözlerin bağlamı,
• Mağdurun kamuya açık bir figür olup olmaması,
• İleri sürülen görüşün kamu yararına katkı sağlayıp sağlamadığı, değerlendirme sürecinde göz önünde bulundurulur.
  Bu çerçevede, yerel mahkemelerin, ilgili söz veya ifadelerin meşru eleştiri sınırları içerisinde mi yoksa hakaret niteliğinde mi olduğu konusunda özenli ve bağlama duyarlı bir değerlendirme yapması zorunludur.

Ceza Türleri, Adlî Para Cezası ve Hapis Uygulamaları

Hakaret suçu için öngörülen yaptırımlar şunlardır:

• Hapis cezası: 3 ay – 2 yıl (nitelikli hâllerde artar),
• Adlî para cezası: Hapis cezası yerine ya da doğrudan, gün esasına göre (en az 5 – en fazla 730 gün); günlük tutar 20–100 TL arasıdır.
  Mahkeme, sanığın kişisel ve ekonomik durumunu dikkate alarak bu cezalardan birini seçer.
  Para cezası ödenmezse, ceza hapse çevrilebilir.

Hakaret Suçunda Uygulanan Cezalar

Hakaret suçu için öngörülen temel ceza, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesine göre üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezasıdır. Hangi yaptırımın uygulanacağı, failin kişiliği, suçun işleniş biçimi, mağdur üzerindeki etkisi gibi faktörlere göre hâkim tarafından belirlenir. Suçun nitelikli hâllerinde –örneğin kamu görevlisine görevinden dolayı hakaret edilmesi veya suçun alenen işlenmesi gibi durumlarda– cezanın alt sınırı yükseltilir veya ceza artırılır. Mahkeme, uygun görmesi hâlinde hapis cezasını adli para cezasına çevirebilir ya da hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verebilir. Ayrıca zincirleme suç hâlinde ceza 1/4 ila 3/4 oranında artırılır. Hakaretin sosyal medya, mesajlaşma uygulamaları veya basın yoluyla işlenmesi durumunda da benzer şekilde ceza verilir; ancak bazı durumlarda önödeme ve uzlaştırma hükümleri uygulanabilir.

Hakaret Suçunda Şikayet ve Zamanaşımı

Hakaret suçunun temel şekli (TCK m.125/1 ve m.125/2), şikayete bağlı suçlar arasında yer alır. Mağdur, hakareti ve failini öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içerisinde şikâyet hakkını kullanmalıdır. Bu sürenin geçirilmesi halinde şikâyet hakkı düşer. Ayrıca, her durumda fiilin işlendiği tarihten itibaren en geç 2 yıl içinde şikâyet yapılmamışsa, artık kovuşturma yapılamaz (TCK m.73/2).

Buna karşılık, bazı nitelikli hakaret suçları şikâyete tabi değildir ve bu hallerde Cumhuriyet savcılığı re’sen soruşturma başlatır. Şikâyete tabi olmayan haller şunlardır:

• Kamu görevlisine görevinden dolayı hakaret (TCK m.125/3-a),
• Dini, siyasi, sosyal, felsefi inançlara ilişkin nedenlerle yapılan hakaret (TCK m.125/3-b),
• Kutsal değerlere yönelik hakaret (TCK m.125/3-c),
• Kurul hâlinde görev yapan kamu görevlilerine yönelik hakaret (TCK m.125/5).

Bu tür nitelikli hâllerde, hakaret fiiline ilişkin ceza davası, sekiz yıllık zamanaşımı süresi içinde herhangi bir zamanda başlatılabilir.

Hakaret Suçunda Önödeme ve Uzlaştırma

Hakaret suçu, belirli şartlar altında önödeme ve uzlaştırma kurumlarına tabi olabilir. Özellikle hakaretin, mağduru hedef alan sesli, yazılı veya görüntülü bir ileti yoluyla (örneğin sosyal medya, e-posta, WhatsApp gibi dijital mecralar üzerinden) işlenmesi hâlinde, önödeme hükümleri uygulanabilir. Bu çerçevede fail, belirli bir miktar parayı devlete ödeyerek soruşturma veya kovuşturma sürecinden muaf tutulabilir. Ancak söz konusu uygulama, yalnızca kamu görevlilerine yönelik olmayan hakaret fiilleri bakımından geçerlilik taşımaktadır.

Öte yandan, TCK m.125/1 uyarınca düzenlenen temel hakaret suçu, uzlaştırmaya tabi suçlardandır. Bu nedenle soruşturma veya kovuşturma aşamasında öncelikle uzlaştırma süreci işletilmelidir. Uzlaşma sağlanmazsa ancak o zaman yargılamaya geçilir.

Bununla birlikte, bazı hallerde hakaret suçu uzlaştırmaya tabi değildir. Bu istisnai durumlar şunlardır:

• Hakaretin sesli, yazılı veya görüntülü ileti yoluyla işlenmesi (TCK m.125/2; CMK m.253/3),
• Kamu görevlisine görevinden dolayı işlenmiş hakaret (TCK m.125/3-a),
• Kişinin dini, siyasi veya felsefi kanaatlerinden ötürü hakarete uğraması (TCK m.125/3-b),
• Kutsal değerlere yönelik hakaret (TCK m.125/3-c),
• Kurul hâlinde görev yapan kamu görevlilerine yönelik hakaret (TCK m.125/5).

Tüm bu nitelikli hallerde, ne uzlaştırma ne de önödeme hükümleri uygulanabilir.

İstanbul Ceza Avukatı

Sonuç

Hakaret suçu, bireyin en temel kişilik haklarından olan onur, şeref ve saygınlığın ceza hukuku tarafından korunduğu önemli suç tiplerinden biridir. Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesi kapsamında düzenlenen bu suç, hem doğrudan hem de dolaylı biçimlerde işlenebilir ve kimi durumlarda suçun ağırlığına göre nitelikli hale gelir. Özellikle kamu görevlisine, aleni olarak veya inanç temelli hakaret gibi durumlar cezai yaptırımı artıran unsurlar arasında yer alır.

Hakaret suçunun takibi genel olarak şikâyet koşuluna bağlıdır; ancak bazı nitelikli ve ağırlaştırılmış durumlarda, Cumhuriyet savcılığı tarafından kendiliğinden (resen) soruşturma başlatılması mümkündür. Ayrıca zamanaşımı, önödeme ve uzlaştırma gibi ceza muhakemesi kurumları, hakaret suçuna ilişkin sürecin seyrini doğrudan etkiler.

Sonuç olarak, hakaret iddiaları sadece kişisel onur açısından değil, toplumsal barış ve saygı kültürü açısından da ciddi sonuçlar doğurabilecek bir suç tipidir. Bu nedenle gerek mağdur gerekse fail açısından olayın hukuki niteliği titizlikle değerlendirilmelidir. Yargı sürecine başvurulmadan önce hem maddi ve manevi unsurlar hem de delillerin niteliği iyi analiz edilmelidir.

Bu linkten bize ulaşabilirsiniz : https://www.tasci.av.tr/iletisim/

Diğer Makalelerimize ulaşmak için : https://www.tasci.av.tr/makaleler/

Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)