Karşılıksız Çek Suçu Nedir? 2025

Karşılıksız çek suçu, bankada yeterli karşılığı bulunmayan bir çekin ibraz edilmesiyle ortaya çıkan, çek hamili tarafından şikayet edilmesi durumunda ceza yargılamasına konu olan bir fiildir. Halk arasında “karşılıksız çek vermek” olarak bilinen bu durum, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde özel olarak düzenlenmiştir.

Eğer çek, ibraz süresi içinde bankaya sunulur ve banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi uygulanırsa, çeki düzenleyen kişi hakkında adli para cezasına hükmedilir. Bu ceza, her bir çek için 1500 güne kadar olabilir; ancak uygulanacak ceza miktarı, çekin karşılıksız kalan tutarını aşamaz.

Ayrıca mahkeme, suçun faili hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına da karar verir. Hali hazırda bu yasağın uygulanmakta olması durumunda, yasağın devamına karar verilir.

Çekin karşılıksız kalan tutarı, çekin düzenleme tarihinden itibaren işleyecek ticari temerrüt faizi ile birlikte tamamen ödenirse ve çek hamili şikayetinden vazgeçerse:

• Yargılama devam ederken ödeme yapılması halinde dava düşer.
• Mahkumiyet karanın kesinleşmesinden sonra ödeme yapılması halinde, mahkeme hükmün tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırılmasına karar verir.

Bu yönetimle, çekin bir ödeme aracı olarak güvenilirliği korunmakta ve alacaklının menfaatleri yasal düzenlemelerle desteklenmektedir.

Çek Nedir?

Çek, uygulamada çok sık kullanılan ve hukuki nitelik taşıyan bir ödeme aracıdır. Tanımı mevzuatta doğrudan yer almasada, genel kabule göre çek; düzenleyen tarafın muhatap bankaya belirli bir bedelin ödenmesi talimatını verdiği ve çek hamilinin bu bedeli bankadan tahsil etme hakkını kazandığı emre yazılı bir kambiyo senedidir.

Çek, teknik olarak bir havale işlemi niteliği taşır. Ancak vadeli olarak kullanılması sebebiyle, pratikte kredi aracı gibi işlev görmektedir. Hukuken, çekin verilmesi borcu sona erdirmez; borcun ifası, çekin gerçek anlamda ödenmesiyle olur. Bu nedenle çek, “ifa yerine geçen edim” olarak kabul edilir.

Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, kanuni ibraz süresi içinde bankaya sunulmasına rağmen, hesapta yeterli karşılık bulunmadığı için ödemesi yapılamayan çeklerdir. Bu durumda muhatap banka çeki geri çevirerek üzerine “karşılıksızdır” kaşesi basar.

Muhatap bankalar, yasal düzenlemeler çerçevesinde yalnızca belirli bir miktarı ödemekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, Çek Kanunu’nun ilgili maddelerinde açıkça düzenlenmiştir. Banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi yapıldığında, bu durum belge altına alınır ve hamilin talebiyle şikayet süreci başlatılabilir.

Karşılıksız Çek Suçunun Unsurları

5941 sayılı Çek Kanunu kapsamında karşılıksız çek suçunun oluşabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu suçun oluşabilmesi için hem maddi hem de manevi unsurların birlikte var olması aranır.

Maddi Unsur

Suçun maddi unsurunu, çekin yasal süresi içinde ibraz edilmesine rağmen, hesapta karşılığının bulunmaması oluşturur. Eğer çek kısmen ya da tamamen karşılıksızsa, banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi uygulanır. Bu işlemde;

• İbraz tarihi,
• Ödenen miktar (varsa),
• Karşılıksız kalan tutar,
• İbraz edenin bilgileri,
• Banka yetkilisinin imzası

gibi unsurlar belgelenerek işlem kayıtlara geçirilir.

İleri tarihli çekler bakımından da özel hükümler bulunmaktadır. 31 Aralık 2020 tarihine kadar ileri düzenleme tarihli çekler, bu tarihten önce ibraz edilemezdi. Günümüzde ise ibraz, düzenleme tarihine göre değerlendirilmekte ve yasal süreler bu tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.

Manevi Unsur

Karşılıksız çek suçu, kastla işlenebilen bir suçtur. Keşideci, hesabında yeterli bakiye bulunmadığını bilmesine rağmen çek düzenlemişse, kast unsuru gerçekleşmiş olur. Taksirle (dikkatsizlik veya ihmal) karşılıksız çek düzenlenmesi durumunda cezai sorumluluk doğmaz.

Fail ve Mağdur

• Fail: Çek karşılığını bulundurmakla yükümlü olan gerçek kişidir. Eğer çek tüzel kişi adına düzenlenmişse, bu durumda cezai sorumluluk, çek hesabını fiilen yöneten yetkili kişiye aittir.
• Mağdur: Çeki elinde bulunduran ve ibraz eden meşru hamildir.

Karşılıksız Çek Suçunda Cezai Yaptırımlar

Karşılıksız çek düzenlenmesi halinde uygulanabilecek yaptırımlar hem ceza hukuku hem de ticaret hukuku bakımından çeşitli sonuçlar doğurur. En yaygın yaptırımlar şunlardır:

Adli Para Cezası

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca, karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezası uygulanabilir. Bu cezanın günlük karşılığı, mahkeme tarafından takdir edilmek üzere 20 TL ile 100 TL arasında değişebilir. Dolayısıyla ceza toplamı, teorik olarak 150.000 TL’ye kadar çıkabilir. Ancak unutulmamalıdır ki, verilecek ceza hiçbir şekilde çekin karşılıksız kalan tutarını aşamaz.

Hapis Cezası (Dolaylı Sonuç)

Kanunda doğrudan hapis cezası öngörülmemiştir. Ancak verilen adli para cezasının ödenmemesi durumunda, bu ceza hapse çevrilebilir. Bu nedenle dolaylı yoldan da olsa kişi özgürlüğünden mahrum kalabilir.

Çek Hesabı Açma ve Düzenleme Yasağı

Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında, mahkeme çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da koyabilir. Bu yasak hali hazırda uygulanıyorsa, devamına karar verilir. Ayrıca bu durum, Merkez Bankası ve ilgili finansal kurumlara bildirilir ve kişinin çek işlemleri engellenir.

Çek Hesabı Açma Yasağına İtiraz Mümkün mü?

Evet, çek hesabı açma yasağına karşı itiraz edilebilir. Keşideci; işlemin hatayla yapıldığını, geçici bir ödeme sorunu yaşadığını ya da borcun daha sonra ödendiğini ileri sürerek yasağın kaldırılmasını talep edebilir. Bu süreçte:

1. Önce ilgili banka ile iletişime geçilmelidir.
2. Banka reddederse, yetkili icra ceza mahkemesine başvurularak itirazda bulunulabilir.

Karşılıksız Çek Suçunda Şikayet Süresi

Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkı, çekin ibraz edildiği tarihten itibaren altı ay içinde kullanılmalıdır. Bu süre geçtikten sonra yapılan başvurular değerlendirmeye alınmaz. Süre, çekin ibraz edildiği ve karşılıksızlık işleminin uygulandığı tarihle başlar.

Şikayet hakkı yalnızca meşru hamile aittir. Hamil, banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi yapılmasını takiben, keşidecinin kimlik ve iletişim bilgilerini bankadan talep ederek şikayet sürecini başlatabilir.

Şikayetten Vazgeçme ve Etkisi

Karşılıksız çek suçu, şikayete bağlı bir suçtur. Dolayısıyla;

• Yargılama sürecinde şikayetten vazgeçilirse, dava düşer.
• Hüküm kesinleştikten sonra ödeme yapılırsa, mahkeme kararı ve sonuçları ortadan kaldırılır.

Taraflar arasında ödeme uzlaşması sağlanırsa, cezai yaptırımlar ortadan kalkar.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

• Yetkili mahkeme: Çekin bankaya ibraz edildiği yer mahkemesidir. Örneğin çek İstanbuldaki bir şubeye ibraz edildiyse, yetkili mahkeme İstanbul İcra Ceza Mahkemesi olur.
• Görevli mahkeme: Karşılıksız çek düzenleme suçu, İcra Ceza Mahkemesi tarafından görülür. Çünkü bu suç, adli para cezası ile cezalandırılan özel bir fiildir.

Karşılıksız Çek Ciro Edenin Sorumluluğu

Çeki ciro eden kişi (ciranta), mali ve hukuki açıdan sorumlu tutulabilir. Türk Ticaret Kanunu madde 732 gereğince:

• Ciranta, çekin bedelinin ödenmemesi hâlinde düzenleyenle birlikte müteselsil sorumludur.
• Hamil, isterse çeki düzenleyen kişiye, isterse cirantalara başvurabilir.
• Cezaî sorumluluk yalnızca keşideciye aittir; cirantalar hakkında ceza davası açılamaz.
• Cirodan doğan sorumluluk 2 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

Diğer Makalelerimize ulaşmak için tıklayınız.

Diğer Makalelerimize ulaşmak için tıklayınız.

Yargıtay Kararları ve Uygulama Örnekleri

1. Suç Tarihi Açısından Değerlendirme: Yargıtay 19. Ceza Dairesi, E. 2018/6510, K. 2018/11325 sayılı kararında; karşılıksız çek suçu açısından suç tarihinin, “karşılıksızdır” işleminin yapıldığı tarih olduğunu belirtmiştir. Bu tarih, lehe kanun uygulaması açısından önem taşır.

2. Eksik İşlem Nedeniyle Beraat: E. 2021/3107, K. 2021/2771 sayılı kararda; çek üzerinde karşılıksızdır şerhinin eksik veya usulsüz yazılması durumunda suçun unsurları oluşmadığı kabul edilerek sanığın beraatine karar verilmiştir.

3. Ciro Edenin Cezai Sorumluluğu Bulunmaz: Yargıtay uygulamasına göre, karşılıksız çek suçu yalnızca çeki keşide eden kişi tarafından işlenebilir. Ciro eden (ciranta) yalnızca hukuki/mali yönden sorumlu olup cezai sorumluluğu bulunmaz.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

S1: Karşılıksız çek nedeniyle doğrudan hapis cezası verilir mi?

Hayır. Kanunen öncelikli yaptırım adli para cezasıdır. Ancak bu ceza ödenmediği takdirde hapis cezasına çevrilebilir.

S2: İleri tarihli çeklerde karşılıksızlık işlemi yapılabilir mi?

Evet, ancak çekin üzerindeki düzenleme tarihinden sonra ibraz edilmesi gerekir. Aksi halde işlem geçerli sayılmaz.

S3: Ciro eden kişi bu suçtan sorumlu tutulabilir mi?

Hayır. Ciranta sadece hukuki/mali açıdan sorumludur; cezai yaptırım yalnızca keşideciye yöneliktir.

S4: Şikayet süresi kaç gündür?

5941 sayılı Kanun’a göre bu süre 6 aydır ve ibraz tarihinden itibaren başlar.

S5: Birden fazla çek için aynı dava açılabilir mi?

Her çek ayrı bir suç oluşturduğu için genellikle her çek için ayrı değerlendirme yapılır. Ancak bazı durumlarda dosyaların birleştirilmesi mümkündür.

İstanbul’da Karşılıksız Çek Davalarında Hukuki Destek

Karşılıksız çek düzenleme suçu hem alacaklıyı koruyan hem de ticari hayatta güveni tesis etmeyi amaçlayan ciddi bir yaptırım sistemine sahiptir. Bu alandaki teknik detaylar, sürelere uyum ve savunma stratejisi açısından profesyonel yardım büyük önem taşır.

İstanbul’da faaliyet gösteren hukuk büromuz, karşılıksız çek düzenleme suçu ve diğer kambiyo senetleri kaynaklı uyuşmazlıklar konusunda hem mağdurlar hem de şüpheliler için etkin ve çözüm odaklı bir danışmanlık hizmeti sunmaktadır.

Eğer siz de karşılıksız çek nedeniyle mağdur olduysanız veya hakkınızda böyle bir iddia varsa, bizimle iletişime geçerek hukuki süreci güvenli bir şekilde yürütebilirsiniz.

Bu linkten bize ulaşabilirsiniz : https://www.tasci.av.tr/iletisim/

Resmi Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)